SZTUKA IKONOGRAFII I IKONOPISANIA

Nadwisłocze wywiad z Katarzyną Stawarską KuląWywiad z Katarzyną Stawarską Kula – ikonografem i ikonopistką

Skąd wzięło się pani zainteresowanie Ikonami ? Co zapoczątkowało w pani chęć ich tworzenia /pisania/ ?

- Chyba nie potrafię jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie ( może po prostu już nie pamiętam ). Przez wiele lat moje zainteresowania były bardzo różne .Ciągle czegoś szukałam.
Rozpoczynałam poszukiwania , a potem je nagle porzucałam. Być może impulsem do tego co dziś robię było usłyszane kiedyś stwierdzenie, którego głównym przesłaniem było to, iż Bóg każdej istocie , którą stworzył dał pewien dar, który w jej życiu musi zostać wykorzystany. Przecież nic w naturze nie dzieje się w sposób przypadkowy . Wówczas zrozumiałam - chyba, skoro mam wykształcenie plastyczne to należy wrócić do sztuki – może do malarstwa. Potem w krótkim czasie spotkałam wiele osób, które wdrożyły mnie w warsztat ikonopisarstwa . Okazało się że ludzie , których spotkałam , rozmowy czy zdarzenia które się pojawiły na mojej drodze mają bezpośredni lub pośredni związek - kontakt z Ikoną czy malarstwem sakralnym. I tak trwa to do dziś.

Jak długo zajmuje się Pani Ikonopisaniem ?

Ikonopisaniem zajmuję się od ośmiu lat, przez cały ten okres ucząc się i ciągle zgłębiając wiedzę z tym związaną. Bardzo dużo pracuję . Ikony praktycznie pochłaniają cały mój czas. Dzięki temu mogę się cały czas rozwijać i dążyć do doskonałości. Jest to bardzo długa droga być może na całe życie.

Czym jest dla Pani Ikona ? Co jest w niej niezwykłego ?

Aby obraz mógł stać się Ikoną musi spełniać pewne ważne, wręcz niezbędne warunki. Jeżeli je spełni staje się IKONĄ. – swoistym pomostem w modlitwie pomiędzy człowiekiem , a Bogiem. Jeżeli doświadczam uczucia że staję przed Bogiem , a on patrzy na mnie , jest ze mną w danej chwili , to wiem , że mój mistyczny kontakt z istotą boską został spełniony.To jest właśnie to wielkie wydarzenie duchowe. W którym Ikona pośredniczy. Dlatego jest ona niezwykłym dziełem, w stworzeniu którego człowiek tylko uczestniczy.

Czy Ikonopisanie może pani nazwać swoją życiową pasją ? Jeśli tak to dlaczego ?

Ucząc się Ikonopisania w pracowni Jezuity Ojca Zygfryda kota na samym początku usłyszałam zdanie , które samo w sobie mogłoby być odpowiedzią na to pytanie . Ojciec Kot powiedział :...."niech każdy uważa na to co robi, gdyż Ikona jest >>chorobą<< na całe życie , a w dodatku chorobą zaraźliwą".. I jest to prawda. Moje życie i całej mojej rodziny jest na dzień dzisiejszy zawładnięte magią Ikon. Nie potrafię się relaksować czy odpoczywać , wiedząc, że marnotrawię czas. Mam wiele do zrobienia. Muszę się cały czas wiele uczyć. Poznaję teologię , gdyż muszę wiedzieć wszystko o życiu Boga. Zgłębiam tajniki warsztatu od strony technicznej, gdyż pragnę pisać Ikony czy tworzyć wizerunki świętych doskonałe . Jestem w pełni zawładnięta Ikoną i chyba to można nazwać pasją. Ta pasja pozwala osiągnąć wielki wewnętrzny spokój , ale też miłe estetyczne wrażenie . Przede wszystkim pozwala spełniać marzenia czy potrzeby duchowe wielu wierzących osób.

Ikony mają na celu wywołać uczucia u odbiorcy . Co oznaczają ? Jakie jest ich przesłanie ?

Jak już wcześniej podkreślałam Ikona ma na celu doprowadzenie do prawdziwego kontaktu człowieka z Bogiem. Jest to cel nadrzędny , ale nie jedyny! Stając czy modląc się przed wizerunkiem czujemy obecność i kontakt nadprzyrodzony. Ikona również opowiada – opisuje życie Boga. Wierni mogą posługiwać się Ikoną jak swoistym pismem obrazkowym aby uczyć się historii chrześcijaństwa , aby zrozumieć mękę Pańską czy biblię. Oblicze Jezusa przedstawione jest w Ikonie jako portret psychologiczny, który został bardzo szczegółowo przemyślany i w konkretny sposób napisany. Poprzez różne przedstawienia np. tematyczne Ikona działa na widza i wywiera konkretny wpływ na jego uczucia. Odbiorca może poczuć strach , gniew Boży lub połączyć się z patosem męki Pańskiej. Modląc się przed Bogurodzicą wiemy , że była zatroskana i smutna, ale pełna miłości . Trzymając dziecko na ręku już wie, że Jezus umrze śmiercią męczeńską. Wierny musi odczuć i zrozumieć istotne sceny zawarte w obrazie. Poprzez pewne atrybuty Ikony musi rozgraniczyć nasz świat ziemski i ponadczasowy boski.

W jaki sposób tworzy ?pisze? pani Ikonę ? Co jest potrzebne do jej pisania i ile czasu zajmuje jej ukończenie ?

Proces napisania Ikony jest długi , mozolny , wymagający skupienia i dużej cierpliwości. Jednak ponad wszystko modlitwy. Aby napisać Ikonę należy odpowiednio przygotować deskę. Tutaj przede wszystkim skupiamy się na doborze drewna oraz na konstrukcji. Następnym etapem jest gruntowanie . Podkład robimy z kleju zwierzęcego i kredy . Wklejamy płótno – symbol chusty , którą Chrystus ofiarował Królowi Agarowi. Kolejny etap to bardzo wiele cienkich warstw gruntu , które są nakładane bardzo powoli. Kolejną warstwę kładziemy po całkowitym wyschnięciu poprzedniej. Proces ten trwa około tygodnia. Następnie polerujemy deskę do uzyskania całkowitej gładkości. Kolejnym etapem jest naniesienie rysunku. W tym momencie dochodzi do kolejnego trudnego elementu jakim jest pozłotnictwo. Dopiero po ukończeniu tych działań przychodzi czas na pracę ikonopisarską. Poprzez nanoszenie wielu warstw farb ( tzw. laserunek) tworzymy szatę i karnację . Farby temperowe sporządzamy na bazie naturalnych pigmentów łączonych z żółtkiem kurzym i winem. Pigmenty, które stosujemy są w większości naturalne , na bazie ziemi i minerałów. Technika nakładania farby tzn. malowanie od koloru najciemniejszego do jasnego ma również wyraz symboliczny. Wizerunek i postać wyłania się z ciemności i przechodzi w światło..." z prochu ziemi na której ciąży przekleństwo grzechu do Światła Bożego , które tą ciemność rozprasza i prowadzi do wyzwolenia i pojednania". Ostatnim etapem wykonania jest podpisanie ( a raczej opisanie) Ikony , gdyż nie jest to obraz bezimienny. Dokładnie chodzi tu o podpisanie wizerunku świętego czy sceny religijnej , absolutnie nie chodzi tu o sygnaturę Ikonopisarza , który jest tylko narzędziem w rękach Boga i posłużył do stworzenia wizerunku. Prawdziwy Ikonopisarz zawsze powie o sobie „ użyczam swoich dłoni Panu , aby On się objawił , wszystko co zostało w Ikonie zawarte należy do wiecznego Boga i Jego Tajemnicy".
Ikony, które piszę różnią się tematyką ,wielkością jak również skomplikowaniem wzoru. Myślę jednak , że wykonanie Ikony zajmuje mi ok. 3 tygodni, jednak tak naprawdę nie potrafię dokładnie zmierzyć czy przeliczyć czasu swojej pracy. Zajmuję się Ikoną tak długo , aż uznam , że Ikona została ukończona.

Tematyka Ikon jest religijna, jednak każda przedstawia coś innego . Jaka tematyka przeważa w pani Ikonach ?

Bardzo bliski naszym sercom jest wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem .Ponieważ jesteśmy narodem bardzo religijnym nasze podziękowania , prośby i modlitwy zanosimy przed jej oblicze . Myślę , że postać Orędowniczki i Pocieszycielki wraz z Jezusem zasługuje na miano najczęściej pisanej Ikony. Wiele intencji zanosimy przed jej oblicze, za jej pośrednictwem łączymy się z jej Synem – Synem Bożym. Tak więc z cała pewnością jest to najczęściej pisana Ikona przeze mnie.

Można powiedzieć że Ikona zbliża do Boga . Czy zgadza się pani z tym stwierdzeniem ?

Pośrednio odpowiedź na to pytanie jest już w poprzednich , ale gdyby rozwinąć ten wątek trzeba by podkreślić kilka rzeczy. Uważa się , że pierwsza Ikoną , która powstała jest Mandylion – obraz Zbawiciela „Nie ręką ludzką uczyniony" . Najdoskonalszy obraz Boga , w którym wszystko co dotyczy Ikony zostało zawarte. Jest to wyrażony w psychologiczny sposób portret Chrystusa zamyślonego , pełnego bólu i miłości do człowieka . Zbawiciel poprzez męczeństwo i śmierć doprowadza człowieka do zbawienia i życia wiecznego . To przedstawienie ukazuje Chrystusa jako boską a jednocześnie bardzo ludzką istotę. Patrząc na to oblicze czujemy , że dokonała się transcendencja . Ta przemiana i wymowa sprawia , że możemy powiedzieć , iż Ikona – Oblicze Boskie obcuje z nami. To najsilniejszy i najbardziej namacalny kontakt , który poprzez modlitwę i głęboką wiarę może doświadczyć człowiek na ziemskim świecie.

Ikonę często uważa się za coś więcej niż obraz. Dla niektórych jest oknem do boskiego świata. Ikona ma taką siłę i takie znaczenie w religii chrześcijańskiej ?

I tu również odpowiedź już padła w poprzednich. Jeżeli obraz stanie się Ikoną to dopiero wtedy obcując z nim czujemy, że jesteśmy w kontakcie z Bogiem. Ale takie zjawisko mistyczne czy głębokie przeżycie duchowe nie stanie się jedynie naszym udziałem poprzez obecność Ikony. Ikonę należy rozumieć jedynie jako instrument pośredniczący między wiernym a istotą boską. Prawdziwe zbliżenie do Boga osiągamy głównie poprzez własną wiarę , modlitwę i naszą pracę. Siła Ikony wiąże się z jej symboliką i historią . Na to wszystko składa się historia pierwszych chrześcijan , okres ikonoklazmu oraz bardzo ważny czynnik jakim jest to , że do człowieka bardziej przemawia obraz niż słowo. Na przestrzeni wieków kult Ikon rozwijając się spowodował, iż Ikona jest obrazem świętym, którego miejscem jest świątynia , czyli dom Boży. Stąd właśnie dla osoby religijnej czerpie się moc Ikony, jej siła i przesłanie. Stając przed obliczem zawartym w Ikonie czujemy , że stoimy przed Bogiem.

Pisząc Ikonę trzeba przestrzegać kanonów ikonograficznych. W jakim celu stworzone są te zasady ? Co jeśli dojdzie do ich złamania ?

Kanon Ikony wywodzi się ze sztuki bizantyjskiej .Tutaj właśnie rozpoczęła się historia Ikony. Kanon jako taki opisał Dionizjusz z Furny w Hermenei , która jest jedynym podręcznikiem malarskim dla ikonopistów. Opisał w nim sposób wykreślania i konstrukcji postaci oraz wiele praktycznych rad służących jej wykonaniu. Z kanonu Ikony wynika fakt , iż Ikona nie jest dziełem sztuki wykonanym na zasadzie przypadku. Nie ma w niej niczego wynikającego z artyzmu. Tutaj dominuje czas , przestrzeń, symbol i kolor oraz głęboka modlitwa połączona z medytacją . Je4żeli kanon zostanie złamany , obraz nie będzie doskonały i będzie najpoprawniejszym wizerunkiem osoby świętej . Niestety będzie to wówczas tylko obraz.
Ikona zbudowana jest z symboli . Czy tylko człowiek wierzący może je zrozumieć ?

Symbole w historii są znane od czasów prehistorycznych. Aby człowiek mógł się poruszać czy komunikować posługiwał się symboliką, która dzisiaj została częściowo zapomniana. Często swoją rolę spełnia w postaci amuletów. Jednak na intelekt ludzki bardzo dużą siłę wywiera symbol. W naszej religii symbol krzyża jest przecież dla wszystkich chrześcijan bardzo dobrze zrozumiały. Poprzez ten symbol rozumiemy mękę, ukrzyżowanie i śmierć Chrystusa . Krzyż jest dla nas symbolem świętym i wymownym. Myślę , że dla istoty myślącej i nie koniecznie wierzącej symbole , gesty zawarte w Ikonach są zrozumiałe i wymowne. Musimy pamiętać , iż pierwsze Ikony były również odbierane przez ludzi prostych i niewykształconych.

Najważniejszymi elementami Ikony są oblicze i kolor które posiadają pewną symbolikę . Jaką?

Kolor wraz z linią powodują powstanie nowego bytu. Kolory ikony to barwy natury i otaczającego nas świata .
Złoto to kolor wyrażający świat boski i niebiański, ponadczasowy. Jest to kolor najszlachetniejszy przedstawiający również Boga.
Purpura to barwa królewska , carska często okrywająca Matkę Boską , aby wszyscy wiedzieli, że jest matką niebios.
Czarny kolor , rzadko używany symbolizuje śmierć.
Światło boskie , które otacza Zbawiciela symbolizuje kolor biały , wyraża boskość i czystość.
Jednak kulminacyjnym i centralnym punktem jest oblicze, które wyraża podwójną naturę ludzką i boską. Tutaj ikonopista musi wykazać się znajomością kanonu, wrażliwością i starannością. Mamy do czynienia ze szczególną chwilą , która wymaga wielkiej i rzetelnej pracy nad Ikoną , aby wyrazić wszystkie cechy które łączą w sobie – za życia człowieka , a po śmierci Boga, naszego zbawiciela. Najistotniejszą częścią twarzy są oczy , w nich muszą zostać ujęte wszelkie uczucia : miłości , spokoju , a zarazem męczeństwa no i natura boska. Istotnym elementem jest prostota , spokój i wewnętrzna wielkość , która na wiernych spływa i emanuje.

Pani Ikony są na sprzedaż . Czy ten rodzaj sztuki sakralnej spotyka się z dużym zainteresowaniem ?

Od pewnego czasu można zaobserwować zjawisko , które nazywam „moda na posiadanie Ikon" i myślę , że tutaj skupia się głównie zainteresowanie zakupem Ikon. Jednak najprzyjemniejsze i najowocniejsze są moje kontakty z ludźmi, którzy pod wpływem potrzeb duchowych czy przeżywanych rekolekcji pragną zamówić Ikonę dla siebie pisaną. Od niedawna odkrywa się fakt , iż Ikona nie jest przypisana jedynie dla kościoła prawosławnego. Została postrzeżona jako obraz sakralny kościoła wschodniego i zachodniego. Uważam , że Ikona powraca do łask wiernych , została zrozumiana i cieszy się dużym zainteresowaniem zarówno wśród kleru jak i osób świeckich.

Na pewno istnieje na świecie Ikona , dla której żywi pani ogromny sentyment. Proszę zdradzić jaka to Ikona i dlaczego jest dla pani ważna ?

Wszystkie Ikony są ważne, przemawiające i święte, jednak mieszkam od lat w Częstochowie i muszę wyróżnić szczególnie Matkę Boską Jasnogórską , z którą od dzieciństwa miałam kontakt. Przed jej wizerunkiem wielokrotnie dziękowałam za łaski , których od Niej doznałam i prosiłam o pomoc , wsparcie czy siłę. Naszej Królowej Polski wiele zawdzięczam i jestem z Nią głęboko, duchowo i emocjonalnie związana .

Autor : Włodzimierz Gosiewski
Foto : Kula Jarosław