Często zastanawiamy się, jaki podarunek sprawiłby naszym bliskim radość. Nie mamy pomysłów na wyjątkowy prezent, mimo że sklepowe półki uginają się pod ciężarem różnych bibelotów.

Aż w końcu przypadkowo trafiamy na wyjątkową rzecz. Taką, jak na przykład jak ręcznie malowana ikona. Katarzyna Stawarska – Kula z Częstochowy od ponad ośmiu lat zajmuje się tworzeniem ikon. Poświęcenie, z jakim pracuje, owocuje przepięknymi pracami.

Cafetino: Co zapoczątkowało w Pani chęć do tworzenia i pisania ikon?

Katarzyna Stawarska-Kula: Przez wiele lat moje zainteresowania były bardzo różne, ciągle czegoś szukałam. Być może impulsem do tego co dziś robię dziś, było usłyszane kiedyś stwierdzenie, którego głównym przesłaniem było to, iż Bóg każdej istocie, którą stworzył, dał pewien dar, który w jej życiu musi zostać wykorzystany. Zrozumiałam, że skoro mam wykształcenie plastyczne to powinnam wrócić do sztuki - może do malarstwa. Potem w krótkim czasie spotkałam wiele osób, które wdrożyły mnie w warsztat ikonopisarstwa.

- Ikonopisanie może nazwać Pani swoją życiową pasją.

- Ucząc się ikonopisania w pracowni Jezuity Ojca Zygfryda Kota na samym początku usłyszałam zdanie: „niech każdy uważa na to co robi, gdyż ikona jest chorobą na całe życie, a w dodatku chorobą zaraźliwą” … i to jest prawda. Życiem moim i mojej rodziny zawładnęła magia ikon. Nie potrafię się relaksować czy odpoczywać, wiedząc, że marnotrawię czas. Mam wiele do zrobienia, muszę się cały czas wiele uczyć.

- Jakie jest przesłanie ikon?

- Ikona ma na celu doprowadzenie do prawdziwego kontaktu człowieka z Bogiem. Jest to cel nadrzędny, ale nie jedyny. Stając czy modląc się przed wizerunkiem czujemy obecność i kontakt nadprzyrodzony. Ikona również opowiada – opisuje życie Boga. Wierni mogą posługiwać się ikoną jak swoistym pismem obrazkowym aby uczyć się historii chrześcijaństwa, aby zrozumieć biblię. Oblicze Jezusa przedstawiane jest w ikonie jako portret psychologiczny, który został bardzo szczegółowo przemyślany i w konkretny sposób napisany. Poprzez różne przedstawienia np. tematyczne, ikona działa na widza i wywiera konkretny wpływ na jego uczucia. Odbiorca może poczuć strach, gniew Boży lub połączyć się patosem męki Pańskiej. Modląc się przed Bogurodzicą wiemy, że była zatroskana i smutna, ale pełna miłości. Trzymając dziecko na ręku już wie, że Jezus umrze śmiercią męczeńską. Wierny musi odczuć i zrozumieć istotne sceny zawarte w obrazie. Poprzez pewne atrybuty Ikony musi rozgraniczyć nasz świat ziemski i ponadczasowy boski.

- Skąd ikona ma taką siłę i tak wielkie znaczenie w religii chrześcijańskiej?

- Pierwszą ikoną , która powstała jest Mandylion – obraz Zbawiciela „ Nie ręką ludzką stworzony”. Najdoskonalszy obraz Boga , w którym wszystko co dotyczy Ikony zostało zawarte. Jest to wyrażony w psychologiczny sposób portret Chrystusa zamyślonego, pełnego bólu i miłości do człowieka. Zbawiciel poprzez męczeństwo i śmierć doprowadza człowieka do zbawienia i życia wiecznego. To przedstawienie ukazuje Chrystusa jako boską a jednocześnie bardzo ziemską istotę. Patrząc na to oblicze czujemy , że dokonała się transcendencja. Ta przemiana i wymowa sprawia , że możemy powiedzieć, iż ikona – Oblicze Boskie obcuje z nami. To najsilniejszy i najbardziej namacalny kontakt, który poprzez modlitwę i głęboką wiarę może doświadczyć człowiek na ziemskim świecie. Jeżeli obraz stanie się ikoną to dopiero wtedy obcując z nim czujemy, że jesteśmy kontakcie z Bogiem. Siła ikony wiąże się z jej symboliką i historią. Na to wszystko składa się historia pierwszych chrześcijan, okres ikonoklazmu oraz bardzo ważny czynnik jakim jest to, że do człowieka bardziej przemawia obraz niż słowo. Na przestrzeni wieków kult ikon rozwijając się spowodował, iż ikona jest obrazem.

- Najważniejszymi elementami ikony są kolor i oblicze, które posiadają pewną symbolikę.

- Kolory ikony to barwy natury i otaczającego nas świata. Złoto to kolor wyrażający świat boski i niebiański, ponad czasowy. Jest to kolor najszlachetniejszy przedstawiający również Boga. Purpura to barwa królewska, carska często okrywająca matkę boską, aby wszyscy wiedzieli, że jest matką niebios. Czarny kolor, rzadko używany symbolizuje śmierć. Światło boskie, które otacza Zbawiciela symbolizuje kolor biały, wyraża boskość i czystość. Jednak centralnym i kulminacyjnym punktem jest oblicze, które wyraża podwójną naturę ludzką i boską. Tutaj ikonopista musi wykazać się znajomością kanonu, wrażliwością i starannością. Mamy do czynienia z szczególną chwilą, która wymaga wielkiej i rzetelnej pracy nad ikoną, aby wyrazić wszystkie cechy, które łączą w sobie – za życia człowieka, a po śmierci Boga naszego zbawiciela. Najistotniejszą częścią twarzy są oczy, w nich muszą zostać ujęte wszelkie uczucia: miłości, spokoju, a zarazem męczeństwa i natury boskiej. Istotnym elementem jest prostota, spokój i wewnętrzna wielkość, która na wiernych spływa i emanuje.

- Pisząc Ikonę trzeba przestrzegać kanonów ikonograficznych. To trudna praca.

- Przyznaję, że nie jest łatwa i wymaga wiele cierpliwości i konsekwencji. Kanon ikony wywodzi się ze sztuki bizantyjskiej. Tutaj właśnie rozpoczęła się historia ikony. Kanon jako taki opisał Dionizjusz z Furny w Hermaneji który jest jedynym podręcznikiem malarskim dla ikonopistów. Opisał w nim sposób wykreślania i konstrukcji postaci oraz wiele praktycznych rad służących jej wykonaniu. Z kanonu ikony wynika fakt, że nie jest ona dziełem sztuki wykonanym na zasadzie przypadku. Nie ma w niej niczego wynikającego z artyzmu. Tutaj dominuje czas, przestrzeń, symbol i kolor oraz głęboka modlitwa połączona z medytacją . Jeżeli kanon zostanie złamany, obraz nie będzie doskonały i będzie najbardziej poprawnym wizerunkiem osoby świętej. Niestety będzie to wówczas tylko obraz. Ikony , które piszę różnią się tematyką, wielkością jak również skomplikowaniem wzoru. Wykonanie ikony zajmuje przeciętnie około trzech tygodni. Jednak tak naprawdę nie potrafię dokładnie zmierzyć czy przeliczyć czasu swojej pracy. Zajmuję się ikoną tak długo, aż uznam, że została ona ukończona.

- Pani ikony są na sprzedaż. Czy ten rodzaj sztuki sakralnej spotyka się z dużym zainteresowaniem?

- Od pewnego czasu można zaobserwować modę na posiadanie ikon i myślę, że tutaj skupia się główne zainteresowanie zakupem ikon. Od niedawna odkrywa się fakt, iż ikona nie jest przypisana jedynie dla kościoła prawosławnego. kony zamawiają przede wszystkim osoby prywatne, zarówno świeckie jak i duchowne. Zdarzają się sporadycznie zamówienia od firm prywatnych. Ludzie zamawiają ikony cały czas, nie ma już, jak kiedyś, podziału na okresy świąteczne. Ikona to bardzo piękny, indywidualny prezent na najróżniejsze okazje: chrzciny, komunie, śluby, rocznice itd... Co do wzorów to już całkowicie indywidualna sprawa osoby zamawiającej. Posiadamy w swojej bazie kilkadziesiąt tysięcy wzorów ikon i w miarę możliwości służymy zawsze pomocą . Jeśli chodzi o cenę Ikony to zależy wzoru ikony, jej rozmiaru, techniki pisania (tempera jajowa lub farba olejna), rodzaju pozłotnictwa (płatki szlagmetalu tzw. sztucznego złota lub płatki 24 karatowego złota dukatowego, opcjonalnie płatki srebra lub platyny). Ikony można obejrzeć i zamówić na stronie internetowej www.ikony.czest.pl.

Rozmawiała Joanna First

Dla zainteresowanych: Jak powstaje ikona?

Proces napisania Ikony jest długi, wymaga cierpliwości. Aby napisać ikonę, należy odpowiednio przygotować deskę. Trzeba skupić się przede wszystkim na doborze drzewa oraz na konstrukcji. Następnym etapem jest gruntowanie. Podkład robiony jest z kleju zwierzęcego i kredy. Następnie wkleja się płótno – symbol chusty, którą ofiarował Chrystus królowi Abgarowi. Kolejny etap to bardzo wiele cienkich warstw gruntu, które są nakładane bardzo powoli. Kolejną warstwę kładzie się po całkowitym wyschnięciu poprzedniej. Proces ten trwa około tygodnia. Następnie poleruje się deskę do uzyskania całkowitej gładkości. Kolejnym etapem jest naniesienie rysunku. W tym momencie dochodzi do kolejnego trudnego elementu jakim jest pozłotnictwo. Dopiero po ukończeniu tych działań przychodzi czas na pracę ikonopisarską. Poprzez nanoszenie wielu warstw farb ( tzw. laserunek) tworzy się szatę a następnie karnację. Farby temperowe sporządza się na bazie naturalnych pigmentów łączonych z żółtkiem kurzym i winem. Pigmenty, które są stosowane to w większości produkty naturalne, na bazie ziemi i minerałów. Technika nakładania warstw farby tzn. malowanie od koloru najciemniejszego do jasnego ma również wyraz symboliczny. Ostatnim etapem wykonania jest podpisanie (a raczej opisanie) ikony, gdyż nie jest to obraz bezimienny. Dokładnie chodzi tu o podpisanie oblicza świętego czy sceny religijnej, absolutnie nie chodzi o sygnaturę ikonopisarza, który jest tylko narzędziem w rękach Boga i posłużył do stworzenia wizerunku.